Ik schrik, als ik onderstaand tekstje van elf jaar geleden herlees: nog steeds is Poetin aan de macht.
Zes maart 2009. Ik lees de krant: Teleurgestelde bard geeft Rusland gevoelige klap. Mooie kop! Die bard die de Russische beer een tik heeft gegeven, is de zeventigjarige Georgische zanger Vachtang ‘Boeba’ Kikabidze. De Georgiër is in de Sovjet Unie een beroemde zanger en geliefde acteur, maar de liefde is niet meer wederzijds sinds de Russen een half jaar geleden een stukje Georgië hebben ingepikt. Dat hadden ze niet moeten doen en de wraak van de Georgische bard is zoet. In mei wordt het Eurovisie Songfestival in Moskou gehouden en Boeba zal daar een lied zingen. Het begint zo: We don’t wanna put in/ The negative move/ Is killing the groove. Niet direct begrijpelijk Engels. Maar als Boeba het liedje zingt dan hoor je We don’t want Poetin. Dat zijn woorden waar ze in het Kremlin niet op staan te wachten.
Het goed begrijpen van geschreven of gedrukte teksten is moeilijk; het beluisteren van voorgedragen, gebeden of gezongen teksten kan (letterlijk) tot misverstanden leiden als zo’n gesproken of gezongen tekst niet goed gehoord of begrepen wordt. Een voorbeeld van een bekend Sinterklaaslied:
Hoort de wind waait door de bomen
Hier in huis zelfs waait de wind
Zou de goede Sint wel komen
Nu hij het weer zo vreselijk vindt
Ja hij rijdt in donkere nachten
Op zijn paardje o zo snel
Als hij wist hoe zeer wij wachtten
Ja gewis dan kwam hij wel.
Het gaat mij om de laatste regel waarin het woordje gewis voorkomt. Gewis is ’n woord dat weinig kinderen kennen. Niet verwonderlijk dat zij de laatste regels op hun eigen manier beluisteren. Kinderen voegen zo maar een nieuwe persoon toe , in dit geval een jager en ze horen dan bijvoorbeeld: Jager wist, dan kwam hij wel.
Kinderen zijn virtuoos in het misverstaan van teksten. Ik vraag me af hoe een klein kind dat nog nooit een computer opgestart heeft het Engelse woord windows hoort? Zo’n kind maakt probleemloos van het Engelse windows het Nederlands klinkende winddoos, wat zo’n woord dan ook maar mag betekenen.
Kort geleden vond ik in een Duitse boekhandel een boekje met prachtige voorbeelden van verkeerd beluisterde teksten. Ik las daarin het gedicht Der Mond ist aufgegangen van Matthias Claudius. Niet zo maar een Duitse literaire tekst. Het gedicht is meer dan zeventig keer op muziek gezet.
Der Mond ist aufgegangen
Die goldnen Sternlein prangen
Am Himmel hell und klar
Der Wald steht schwarz und schweiget
Und aus den Wiesen steiget
Der weisse Nebel wunderbar.
Prachtige tekst, maar lezers en vooral luisteraars zijn er allemaal op een eigen manier mee aan de loop gegaan. Zo dachten veel Duitsers dat het lied een slaapliedje was. Dat is niet zo gek, want in de laatste strofe staat : Und lass uns ruhig schlafen. Maar helaas, het gedicht is geen wiegelied. Het gaat niet over slapen, het gaat over de dood. Kalt ist der Abendhauch lees ik in de laatste strofe van het gedicht. Huiveringwekkende dichtregel, ik krijg het er koud van.
Niet alleen de lezers, ook de luisteraars hebben deze tekst misverstaan, lees ik in het Duitse boekje van Axel Hacke waar ik uit citeer:
Der Mond ist aufgegangen
Die goldnen Sternlein prangen
Am Himmel hell und klar
Der Wald steht schwarz und schweiget
Und aus den Wiesen steiget
Der weisse Neger Wumbaba.
Oh, wat fijn dat mensen soms niet alles goed horen en begrijpen. De onopzettelijk verbeterde versie is zoveel beter dan de tekst van Claudius. Ik zie die witte neger, Wumbaba, bij wijze van spreken al uit zo’n dicht, Duits dennenbos te voorschijn komen. Talkpoeder waarmee zijn donkere huid is bespikkeld stuift je tegemoet. Alhoewel, talkpoeder is helemaal niet nodig. Ik heb kort geleden gelezen dat in het noordwesten van Kameroen veel albino’s voor komen: der weisse Neger Wumbaba bestaat. Heinrich Heine beschrijft in een van zijn latere werken hoe een Engelse schilder de koning van de Ashanti’s, een Afrikaanse stam, afbeeldt. De koning vraagt of het niet beter is dat deze hem als blanke schildert. Heel begrijpelijk: iedereen wil wel eens een ander zijn, zelfs de koning van de Ashanti’s. Eigenlijk is iedereen een Wumbaba, zegt Axel Hacke en hij heeft gelijk. Nog een mis verstaan: je hoeft dat weisse in de ‘verkeerde tekst’ maar met een verkouden stem uit te spreken en Wumbaba is niet wit meer, maar wijs. Ook mooi, maar minder mooi.
In het Duitse boekje vind ik nog een aardig tekstje. Het is een gedeelte van misschien wel het beroemdste Duitse kerstlied:
Stille Nacht, heilige Nacht
gottes Sohn, o wie lacht
Lieb aus deinem göttlichen Mund.
Ieder hoort zijn eigen lied en het kan zijn dat een ‘verkeerde’ verstaander denkt dat gottes Sohn een naam heeft en dat hij niet Jezus, maar Owi heet. Stille Nacht, heilige Nacht/ gottes Sohn, Owi, lacht. Gods zoon is als mens geboren. Een mens die lacht, daar kan niemand op tegen zijn. En of hij nou Jezus of Owi heet……..
Ik moet verschil maken tussen onopzettelijk verkeerd beluisterde teksten waarbij de luisteraar echt niet weet dat hij het origineel niet goed begrepen heeft en opzettelijk veranderde teksten. De Georgiër waarover ik hierboven schreef, wist heel goed wat het deed toen hij de Engelse woorden ‘put’ en ‘in’ gebruikt. Ook Latijnse teksten werden vaak opzettelijk veranderd. Lees Asterix en Obelix maar. Toen ik klein was zong ik ‘s zondags duistere teksten waar ik geen snars van begreep. Zo zette ik het lofgezang Tantum ergo sacramentum om in Tantum ergo, zak met krenten . Geen paap die dat toen als blasfemie zag.
Sommige teksten zijn zo afgesleten dat ze wel een verfje kunnen gebruiken. Dat kan leiden tot onbegrijpelijke parodieën: O dennenboom, o dennenboom, wat zijn je takken wonderschoon werd in mijn Achterhoekse geboorteplaats geparodieerd tot: Vrouw Oaverkamp, vrouw Oaverkamp, wat hebbie mooie beenn’. Wonderlijke overstap van een dennenboom naar een mevrouw en van mooie takken naar mooie benen. Helemaal niet grappig. Een klein meisje had lang geleden op een verjaardagsfeestje veel succes toen ze het lied Oh Champs Elysées op haar eigen manier presenteerde. In plaats van Oh, Champs Elysées zong ze Oh, Franse wc. En nu allemaal: Oh Franse wc! Opzet of niet?? In ieder geval grappig.
De mooiste opzettelijk verandering van een beroemde liedtekst is van Van Kooten en De Bie. Zij gebruikten het beginlied uit Schuberts Winterreise. Daar staat: Fremd bin ich eingezogen / Fremd zieh ich wieder aus. Die Winterreise gaat over een eenzame man op zoek naar een onbereikbaar geluk. Ik herinner me dat De Bie wat rare verkleedkleren aangetrokken had. In die outfit zong hij: Fremd bin ich angezogen / Fremd s(i)eh ich wieder aus. En weg was de tragiek!
Terug naar de onopzettelijk verkeerd begrepen teksten. Erlkönig, dat beroemde gedicht van Goethe, eindigt dramatisch met de dood van het kind:
Dem Vater grauset’s, er reitet geschwind
Er hält in den Armen das ächzende Kind
Erreicht den Hof mit Mühe und Not
In seinem Armen das Kind war tot.
Lees deze tekst voor in een bovenbouwklas van een Nederlandse school en je kunt er zeker van zijn dat nogal wat leerlingen denken dat de schade voor de in dit lied genoemde vader wel meevalt. De kans is groot dat de meeste leerlingen die het woord ächzend niet kennen, horen dat de vader zijn sechzehnte kind in de armen houdt. Die vader houdt in dat geval nog vijftien kinderen over, waardoor het drama misschien niet zo groot is.
Ook met teksten van popsongs kan het fout gaan. Jimi Hendrix heeft nooit kunnen bedenken dat de tekst ‘scuse me while I kiss the sky’ (uit Purple Haze) beluisterd werd als ‘scuse me while I kiss this guy’, maar toen iemand hem dat vertelde, ging hij ertoe over bij het zingen van deze tekst een jongen uit het publiek te kussen. Minsten zo fout ging het met de tekst van The Beatles ‘She’s got a ticket to ride’ die onopzettelijk veranderd werd in ‘She’s got a chicken to ride’.
We weten allemaal dat het gebruik van verschillende talen tot verwarring kan leiden. Als een Engelstalig meisje in gebrekkige Frans tegen haar Franse minnaar je t’adore zegt dan kan dat verkeerd overkomen. Zo’n Fransman is misschien wel beledigd omdat haar vervoering hem ontgaan is en omdat hij shut the door heeft gehoord.
Fransen moeten geen Engels spreken en Engelsen geen Frans. Dat is vragen om moeilijkheden. Doris Day had het in haar liedje Que sera, sera bij whatever will be, will be moeten houden. Toen ik het aandoenlijke liedje voor het eerst hoorde, waren bij mij nog maar weinig Franse woorden voorbij gekomen. Ik was een jaar of tien en dacht dat het lied over de Nederlander Kees Seraa ging. Ieder hoort zijn eigen lied, Poetin ook. Ik heb begrepen dat de Georgiërs thuis kunnen blijven. We don’t wanna put in mag niet op het Songfestival gezongen worden. Poetin is en blijft voorlopig de baas in Rusland en zingt zijn eigen lied.
Naschrift:
Arjan Peters schrijft in De Volkskrant van 19-06-09 over Willem Wilmink
Ooit schreef Wilmink in een gedicht deze regels:
De dinosaurus had een kind,
dat was nog in de groei.
De dinosaurus liet een wind,
toen dacht hij dat het woei.
Een klein meisje kende deze regels uit haar hoofd. Maar ze zei: dan dacht hij dat het woei. Wilmink bedoelde met hij de dinosaurus. Het meisje dacht dat hij op de kleine dinosaurus sloeg. Als de vader een wind liet, dan dacht het kind dat het woei. Veel mooier vond Wilmink: wat een bewondering voor de vader die het kan doen waaien over de wereld. Eigenlijk had hij veranderd moeten worden in het, maar dat is schoolmeestersgezeur.